تهران – مرکز آمار ایران اعلام کرد که در تابستان سال ۱۴۰۴، شاخص قیمت کالاهای صادراتی کشور بر مبنای داده‌های ریالی با افزایش چشمگیر ۴۸ درصدی در دوازده ماه منتهی به این فصل مواجه شده است. این رشد قابل توجه، که نشان‌دهنده تغییرات نرخ قیمتی محصولات صادراتی است، ابعاد جدیدی به بحث‌های اقتصادی کشور می‌بخشد و ضرورت تحلیل عمیق‌تر از عوامل مؤثر بر آن را برجسته می‌سازد.
رونق صادرات غیرنفتی: تحلیلی بر جهش ۴۸ درصدی ارزش کالاهای صادراتی
گزارش اخیر مرکز آمار ایران حکایت از آن دارد که در چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۴، شاخص قیمت کالاهای صادراتی بر پایه ریال رشد ۴۸ درصدی را تجربه کرده است. این آمار که از اهمیت بالایی در تحلیل مبادلات خارجی و روابط تجاری کشور برخوردار است، نشان می‌دهد که بهای محصولات ایرانی برای صادرکنندگان، حداقل به لحاظ ریالی، به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. این شاخص که بر اساس اطلاعات ثبتی گمرک جمهوری اسلامی ایران و با استفاده از سیستم طبقه‌بندی نظام هماهنگ شده (HS) محاسبه می‌شود، بیانگر تغییرات قیمتی است که می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله تورم داخلی، نرخ ارز و تغییرات قیمت‌های جهانی باشد. رشد شاخص قیمت صادرات، به‌ویژه در بخش غیرنفتی، می‌تواند به بهبود تراز تجاری و افزایش درآمدهای ارزی کشور کمک کند، اما تحلیل دقیق‌تر، تفکیک اثر حجم و قیمت در این افزایش را ضروری می‌سازد.
واکاوی شاخص قیمت صادرات: تفاوت‌های کلیدی در ارزیابی ریالی و دلاری
بررسی دقیق‌تر گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که نوسانات قیمت کالاهای صادراتی بر مبنای ریال و دلار تفاوت‌های آشکاری دارد که تحلیل جامعی را می‌طلبد. در حالی که شاخص قیمت ریالی رشد چشمگیری را نشان می‌دهد، شاخص دلاری تصویر متفاوتی ارائه می‌کند. این تفاوت عمده، نقش نرخ ارز و تورم داخلی را در محاسبه ارزش صادرات آشکار می‌سازد:
شاخص ریالی: در تابستان ۱۴۰۴، شاخص قیمت کل کالاهای صادراتی مبتنی بر داده‌های ریالی به ۳۲۰.۶ واحد رسید. این شاخص نسبت به فصل قبل (تورم فصلی) ۰.۹ درصد، نسبت به فصل مشابه سال قبل (تورم نقطه به نقطه) ۴۶.۱ درصد و در چهار فصل منتهی به فصل جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل (تورم سالانه) ۴۸ درصد افزایش داشته است. این ارقام عمدتاً تحت تأثیر افزایش قیمت‌ها در داخل کشور و نوسانات نرخ ارز بوده و لزوماً به معنای افزایش قدرت رقابتی کالاها در بازارهای جهانی نیست.
شاخص دلاری: در مقابل، شاخص قیمت کل کالاهای صادراتی بر پایه دلاری در تابستان ۱۴۰۴ برابر با ۱۰۵.۳ است. این شاخص نسبت به فصل قبل ۰.۳ درصد افزایش، اما نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱.۹ درصد کاهش را تجربه کرده و در دوره سالانه (چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۴) تنها ۰.۷ درصد رشد داشته است. این تفاوت فاحش بین رشد ریالی و دلاری، نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از افزایش ارزش ریالی کالاهای صادراتی، ناشی از کاهش ارزش پول ملی بوده و نه لزوماً افزایش ارزش حقیقی یا تقاضای بین‌المللی برای این کالاها.
بالاترین و پایین‌ترین رشدها: گروه‌های کالایی در آینه شاخص صادرات
تحلیل جزئیات شاخص قیمت کالاهای صادراتی بر اساس گروه‌های مختلف کالایی، تصویر واضح‌تری از پویایی‌های بازار ارائه می‌دهد. در تابستان ۱۴۰۴، برخی گروه‌ها رشد خیره‌کننده‌ای را تجربه کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر ثبات یا حتی کاهش را نشان داده‌اند:
پیشگامان رشد (ریالی – سالانه):
گروه «ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی و…» با ۱۰۷.۵ درصد افزایش، بالاترین تورم سالانه را به خود اختصاص داده است.
گروه «وسایل نقلیه زمینی، هوایی و…» نیز با ۵.۸ درصد، بیشترین تورم فصلی را ثبت کرده است.
ثابت‌ها و بازندگان (ریالی – سالانه):
گروه «اشیاء هنری و…» با صفر درصد، کمترین تورم فصلی، نقطه به نقطه و سالانه را داشته که نشان از ثبات یا عدم تغییر در قیمت صادراتی این اقلام دارد.
گروه «محصولات معدنی» نیز با تورم منفی ۲.۳ درصد، بیشترین کاهش فصلی را تجربه کرده است که می‌تواند ناشی از کاهش قیمت‌های جهانی یا کاهش تقاضا برای این گروه از محصولات باشد.
این تفاوت‌ها، اهمیت رویکردی متمرکز بر توسعه صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر و همچنین تنوع‌بخشی به سبد صادراتی کشور را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
چشم‌انداز آینده صادرات: از داده‌های مقدماتی تا راهبردهای توسعه
با توجه به اینکه داده‌های ارائه شده برای تابستان ۱۴۰۴ مقدماتی بوده و با استفاده از آمارهای گمرک جمع‌آوری شده‌اند، مرکز آمار اعلام کرده است که پس از استخراج داده‌های قطعی، ارقام شاخص قیمت کالاهای صادراتی بازنگری و به صورت نهایی منتشر خواهد شد. این موضوع، لزوم احتیاط در تحلیل و برنامه‌ریزی‌های آتی را گوشزد می‌کند.
با این حال، رشد شاخص قیمت صادرات در مجموع می‌تواند سیگنالی مثبت برای صادرکنندگان باشد، اما ضروری است که سیاست‌گذاران با در نظر گرفتن تفاوت‌های نرخ رشد ریالی و دلاری، تدابیر لازم برای تقویت ارزش حقیقی صادرات و افزایش سهم ایران در بازارهای جهانی را اتخاذ کنند. افزایش ارزش صادرات در بلندمدت مستلزم:
تثبیت نرخ ارز و مهار تورم داخلی: تا افزایش ارزش ریالی به افزایش واقعی قدرت رقابتی کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی منجر شود.
توسعه زیرساخت‌ها و تسهیل فرآیندهای صادراتی: برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت مبادلات تجاری.
حمایت از تولیدکنندگان داخلی و تشویق به نوآوری: برای تولید محصولات با کیفیت و دارای ارزش افزوده بالا.
این گزارش، هرچند مقدماتی، نشان‌دهنده پتانسیل‌های موجود در بخش صادرات کشور است و با رویکردی تحلیلی و برنامه‌ریزی‌شده، می‌توان از این ظرفیت‌ها برای تقویت بنیه اقتصادی ایران بهره‌برداری کرد.
